Beograd

Gradovi su najčešće podizani na brdima, uzvišenjima, brdašcima, čukama, kao i pored rečnih tokova i na ušću velikih reka. Brda pružaju lep pogled, ali istovremeno, ta preglednost je u prošlosti omogućavala i da se vidi kada dolazi neprijatelj.

Vremenom je prestalo da se razmišlja o skrivanju u brda kao načinu zasede i odbrane od neprijatelja, ali je život na brdu nekako ostao kao “privilegija bogatih”. Evo, povodom ove priče, pomenimo serije “Beverli hils” (hill – brdo), koju smo kao deca “gutali”. Svi smo želeli da živimo na Beverli Hilsu njihovim načinom života, a glavno pitanje među devojčicama bilo je da li ti se sviđa Brendon (Džejson Pristli) ili Dilan (Luk Peri, nedavno preminuli glumac).

Beograd je, kažu, ponikao na 29 brda. Šta je naspram glavnog grada Srbije jedan Rim, koji je, prema legendi, nastao na (samo) sedam brda! Šalu na stranu, za mnoga od prestoničkih brda i brežuljaka nisu ostali podaci o tome kako su ponikla i dobila naziv.

Kada se Beogradu približavate sa zapadne strane, Ibarskom magistralom, prvo brdo na koje nailazite je Petlovo brdo na 205 m nadmorske visine. Donedavno je bilo oivičeno borovom šumom, parkom “Borići”, koja je posečena da bi na tom delu bila izgrađena petlja u okviru Obilaznice oko Beograda, koja vodi do aerodroma “Nikola Tesla”. Ne znamo sa sigurnošću po čemu je Petlovo brdo dobilo ime. Možemo, prema narodnoj etimologiji, pretpostaviti da je neko “imao strašnog petla”, baš kao Đorđe Balašević u svojoj pesmi.

Nekad daleka periferija Beograda, danas se na Petlovo nadovezuje Labudovo brdo. Pretpostavlja se da je naziv ovog brda ostao od šifre pod kojom je arhitekta Aleksandar Đokić stvarao svoju kreaciju šezdesetih godina prošlog veka. Na Labudovom brdu živeo je predsednik SPO-a i nekadašnji ministar inostranih poslova SCG Vuk Drašković, a ispod ulice u kojoj je stanovao nalazi se pećina, verovatno nekadašnji rudnik.

Nastavljajući istim putem, Ibarskom magistralom, dolazi se do Julinog brda, koje se nalazi na nadmorskoj visini od 124,23 metra. Za Julino brdo vezuje se legenda o baba Juli, koja je, kao veliki rodoljub, pri svakom napadu Turaka pomagala ustanicima. I kada su Turci jedne noći napali srpsku vojsku, baba Jula je, zajedno sa nekoliko ustanika, zapalivši velike panjeve i gurnušvi ih niz padinu, omela Turke u njihovoj nameri, što je ustanicima pomoglo da se priberu i odbrane. Ko zna, da nije bilo baba Jule, možda danas ne bi bilo ni ovih 15 nebodera na Julinom brdu.

Istočno od Julinog nalazi se Banovo brdo. Oivičeno je Žarkovom, Topčiderom, Košutnjakom, Adom Ciganlijom i Čukaričkom padinom, a sa Novim Beogradom povezano je Mostom na Adi. Za vreme turske vlasti, ovo brdo nazivalo se Golo brdo ili Ordija.

Ime je dobilo po političaru, diplomati, profesoru Liceja Matiji Banu, koji je na ovom prostoru živeo sredinom 19. veka. On je zatražio od tadašnjih beogradskih vlasti da otkupi jedan deo zemljišta ovog dela okoline Beograda. Kao jednom od najpoznatijih predstavnika Srbokatoličkog pokreta u Dubrovniku, koji je mnogo učinio za Srbiju, opština mu je poklonila zeljište na vrhu današnje ulice Kneza Višeslava (216,68 metara nadmorske visine), gde je on sagradio prvo letnjikovac, a kasnije i zgrade, mlekaru, voćnjake i vinograde. Ubrzo su na tada Golom brdu i drugi bogati ljudi počeli da grade vile, dok su u podnožju, na obali Čukaričkog rukavca, nastajale fabrike i radničke kolonije.

Golo brdo je dobilo naziv Banovac, nakon čega su se smenjivali nazivi, da bi početkom 20. veka dobilo naziv koji danas nosi – Banovo brdo.

Banjica, iako nazivana često i Banjički vis, nigde nije upisana kao brdo, mada sa svojih 198 metara nadmorske visine, to zaista zaslužuje. Bila je naseljena još u doba neolita i predstavlja jedan od lokaliteta Vinčanske kulture. Naziv je dobila po brojnim termo-mineralnim vodama, kojih je, kažu, bilo više od hiljadu. A ostalo je zabeleženo i da je “na banjičkom brdu bilo mesto gde su Rimljani sapljivali mrtve u trećem veku nove ere.”

Tokom Drugog svetskog rata, na Banjici je bio nacistički koncentracioni logor, a posle rata počinje izgradnja današnjeg naselja. Jedna od zgrada tada najmodernije arhitekture jeste Vojnomedicinska akademija.

Kanarevo brdo, na 107 m nadmorske visine, jeste mesto gde je krajem treće decenije 20. veka podignuta Železnička kolonija, koja se nalazila na periferiji imanja rentijera Đorđa Kanare, po čijem imenu je i dobilo naziv. Pre podizanja kolonije, zvalo se Goljino brdo i bilo je planirano kao “vrtni grad” sa porodičnim zgradama i vilama i mnogo prostora za odmor i zabavu.

Kanarevim brdom protiče i jedan potok, koji je urbanizacijom ostao ispod betona i asfalta, a jedan njegov deo može se videti u dvorištu OŠ “Ivo Andrić”.

Dedinje, koje se u geografskim kartama iz 18. veka pominje kao Dedinberg, u prevodu “Dedinjsko brdo”, danas je otmeno naselje u kome žive političari i poznate ličnosti. Na Dedinju se nalazi i Kuća cveća, gde je sahranjen nekadašnji predsednik SFRJ Josip Broz Tito.

Topčidersko brdo nalazi se četiri kilometra od centra Beograda, s kojim je povezanom ulicom Kneza Miloša. Naziv Topčider je nastao od turske reči “tobdžija” i persijske “dere” (dolina). To je bilo mesto gde su Turci, prilikom opsade Beograda 1521, lili topove za napad na Beograd. Tri veka kasnije, knez Miloš Obrenović je, počevši da uređuje Topčider, sagradio sebi konak, poznat danas kao Milošev konak. Najviša tačka nalazi se na 210 m nadmorske visine kod Belog dvora.

Milićevo brdo (279 m) i Stanovačko brdo nalaze se između Višnjice i Slanaca. Osim pomena imena nikakvih drugih podataka o njima nema.

Na području Beograda pominju se još: Mitrovo i Glumčevo brdo, koja su skorašnjeg porekla, Stojčino (253 m), na pola puta od Konjarnika prema Malom Mokrom Lugu, Orlovo brdo (266 m) i Ćurtovo brdo, u okolini današnjeg Mirijeva, Erino brdo (280 m) iznad Grocke, Golo brdo (248 m), između Velikog Mokrog Luga i Kumodraža, Veliko brdo (201 m), Belo brdo (252 m) iznad Ritopeka, Nikino brdo (257 m), iznad sela Sinovec i Gradine, i Žuto brdo (200 m), iznad Velike Moštanice.

Maleško brdo nalazi se na padinama Vračarskog visa, iznad Mostarske petlje. Kada se popnete na Avalu, videćete Vodičko brdo. Starac-Vasino brdo (209 m) je između Vinče i Ritopeka. Lisasto brdo je iznad Leštana, a Lozovičko (209 m) blizu Boleča. Na Moračko brdo nailazimo pre Umke kada idemo iz Beograda.

Pašino brdo nalazi se iznad Dušanovca. Ime je dobilo po Sulejman-paši, koga su Karađorđevi ustanici sustigli na tom mestu i pogubili. Posle Drugog svetskog rata ime mu je promenjeno u Lekino brdo, po Aleksandru Leki Rankoviću, koji je pre rata tu ilegalno živeo.

Beograd je oduvek bio grad na vetrometini, grad koji je spajao Istok i Zapad i gde su se decenijama i vekovima preplitale različite kulture. Beograd je takođe grad koji i u doslovnom smislu ima svoje vetrove koji pročišćavaju vazduh i pružaju mu da diše punim plućima. Sve to je uticalo i na nazive naselja koja su vekovima nicala u Beogradu.